1. Sự hình thành: Xã Yên Bài được hình thành trên cơ sở nhập toàn bộ diện tích tự nhiên và dân số của các xã: Vân Hòa, Yên Bài (huyện Ba Vì); Một phần diện tích và dân số của xã Thạch Hòa (huyện Thạch Thất). Lý do lấy tên xã mới là Yên Bài: Yên Bài là xã thuộc huyện Ba Vì nên việc chọn tên đơn vị hành chính mới là Yên Bài bảo đảm nguyên tắc ưu tiên sử dụng một trong các tên gọi của các ĐVHC trước khi sáp nhập để đặt tên cho ĐVHC hình thành mới, hạn chế tối đa tác động ảnh hưởng tới người dân, doanh nghiệp do phải chuyển đổi giấy tờ, chỉ dẫn địa lý.
2. Vị trí địa lý: Xã Yên Bài giáp phường Tùng Thiện và các xã: Đoài Phương, Hòa Lạc, Ba Vì, Yên Xuân, Suối Hai của thành phố Hà Nội và tỉnh Phú Thọ.
3. Diện tích, dân số: Xã Yên Bài có diện tích tự nhiên là 68,19 km2; quy mô dân số là 21.416 người.
TT | Xã hình thành trên cơ sở | Diện tích (km2) | Quy mô dân số (người) | Ghi chú |
1 | Xã Vân Hòa (Huyện Ba Vì) | 32,55 | 13.020 | |
2 | Xã Yên Bài (Huyện Ba Vì) | 35,37 | 8.278 | |
3 | Xã Thạch Hoà (Huyện Thạch Thất) | 0,27 | 118 | Điều chỉnh từ xã Thạch Hoà (27 km2; 11.811 người) |
| Tổng | 68,19 | 21.416 | |
| | | | |
II. Đặc điểm kinh tế, xã hội
Yên Bài là xã miền núi có nhiều diện tích rừng, tiếp giáp với các xã lân cận và tỉnh Phú Thọ, có vai trò kết nối vùng đồng bằng với khu vực miền núi. Với địa hình đa dạng, kết hợp giữa đồng bằng ven sông và vùng đồi núi thấp, xã có điều kiện thuận lợi cho phát triển nông nghiệp và du lịch sinh thái.
Xã có các tuyến đường quan trọng như: tỉnh lộ 87, 411, 416 cùng các tuyến đường liên xã, tạo thuận lợi cho việc đi lại, vận chuyển hàng hóa giữa các vùng và các tỉnh lân cận. Việc nâng cấp và mở rộng hệ thống giao thông đã góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, giao thương và thu hút đầu tư vào địa phương.
Đây là địa bàn phát triển nông nghiệp sạch và các sản phẩm đặc sản vùng núi, góp phần nâng cao thu nhập và phát triển kinh tế nông thôn bền vững.
1. Đặc điểm kinh tế
Xã tập trung phát triển mạnh mảng nông nghiệp sạch với các sản phẩm cây ăn quả, rau sạch và đặc sản vùng núi có giá trị kinh tế cao, đồng thời mở rộng chăn nuôi gia súc, gia cầm và nuôi trồng thủy sản nhằm đa dạng hóa nguồn thu nhập cho người dân.
Yên Bài có nhiều khu nghỉ dưỡng, homestay, tiềm năng lớn trong phát triển du lịch sinh thái và dịch vụ nghỉ dưỡng gắn với bảo tồn văn hóa truyền thống, tạo thêm nguồn thu kinh tế quan trọng cho địa phương.
Xã tiếp giáp phường Tùng Thiện và các xã Đoài Phương, Hòa Lạc, Ba Vì, Yên Xuân, Suối Hai và tiếp giáp tỉnh Phú Thọ. Vị trí này tạo điều kiện thuận lợi cho việc kết nối giao thông và phát triển kinh tế giữa các vùng. Hệ thống giao thông tại xã đang được đầu tư nâng cấp, bao gồm các tuyến đường liên xã và liên thôn, giúp cải thiện việc đi lại và vận chuyển hàng hóa.
2. Đặc điểm văn hóa - xã hội
Là một xã miền núi đa dạng dân tộc và bản sắc văn hóa truyền thống, khoảng 45% dân số của xã là đồng bào dân tộc thiểu số, chủ yếu là người Mường. Khu vực Vân Hòa, Trung tâm Nghệ thuật Mường truyền thống đã được thành lập nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc, như chiêng Mường, múa truyền thống và các trò chơi dân gian. Nền văn hóa - xã hội của xã mang đậm bản sắc dân tộc, kết hợp với sự phát triển hiện đại, tạo nên một cộng đồng đoàn kết, văn minh và giàu bản sắc, trang phục truyền thống của người dân xã Yên Bài mang đậm bản sắc dân tộc, với những nét đặc trưng riêng.
Trên địa bàn xã có nhiều dân tộc cùng sinh sống, trong đó hai nhóm dân cư chính gồm: Người Kinh chiếm tỷ lệ đa số, sinh sống chủ yếu ở các thôn vùng thấp, ven đường giao thông chính và trung tâm xã. Người Mường là dân tộc thiểu số lớn nhất tại địa phương, phân bố chủ yếu ở các khu vực trung du, ven đồi núi, nhất là khu vực Vân Hòa. Phong tục tập quán của các dân tộc có nhiều nét đặc sắc, đậm đà bản sắc văn hóa truyền thống vùng núi phía Tây Bắc Hà Nội như lễ cúng bản, lễ cầu mùa, lễ hội xuống đồng với nghi thức rước thần linh, múa sạp, hát then,... Trang phục truyền thống đặc trưng với những hoa văn thổ cẩm tinh tế, thường mặc trong các dịp lễ hội của dân tộc Mường đánh dấu sự trưởng thành và có nhiều phong tục truyền thống gắn liền với tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, các dân tộc khác cũng có nhiều lễ hội riêng biệt.
Trên địa bàn xã có nhiều di tích lịch sử văn hóa quan trọng như đình Đân là một trong những ngôi đình có từ lâu đời. Đình Đân là ngôi đình của người Mường, mang phong cách và văn hoá Mường. Đình Vân Hòa là một ngôi đình cổ, là nơi thờ các vị vua, các vị thánh, các anh hùng dân tộc. Chùa Vân Hòa có kiến trúc cổ kính, mang đậm nét văn hóa tâm linh của vùng núi.
Địa bàn nằm gần đền thờ Đức Thánh Tản Viên Sơn - là đền thờ vị thần quan trọng trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam, thu hút đông đảo du khách và người dân địa phương đến chiêm bái.
Trạm y tế xã Yên Bài có chức năng khám chữa bệnh ban đầu, tiêm chủng, chăm sóc sức khỏe sinh sản và phòng chống dịch bệnh cho người dân. Trạm y tế phối hợp với các trường học trên địa bàn tổ chức khám sức khỏe định kỳ cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe học đường. Xã Yên Bài triển khai các chương trình y học cổ truyền kết hợp với y học hiện đại, nhằm nâng cao hiệu quả chăm sóc sức khỏe cho người dân, đặc biệt là người cao tuổi.
Hệ thống cơ sở giáo dục trên địa bàn xã tương đối hoàn chỉnh, đáp ứng nhu cầu học tập từ bậc mầm non đến trung học cơ sở của người dân địa phương. Trên địa bàn xã, các trường mầm non đều có cơ sở vật chất đảm bảo, phục vụ tốt cho việc chăm sóc, giáo dục trẻ em trong độ tuổi mẫu giáo. Đối với bậc tiểu học, đội ngũ giáo viên giàu kinh nghiệm, thường xuyên đổi mới phương pháp giảng dạy để nâng cao chất lượng học tập đáp ứng tốt nhu cầu học tập của học sinh. Đối với bậc trung học cơ sở, các trường đều được đầu tư về cơ sở vật chất, có sân chơi, thư viện, phòng chức năng, và đội ngũ giáo viên có trình độ chuyên môn vững vàng. Hệ thống giáo dục tại Yên Bài không chỉ góp phần nâng cao dân trí mà còn tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển nguồn nhân lực tại địa phương.